در ادامه گزارش از خدمات مناطق، سازمان‌ها و معاونت‌های شهرداری، در این شماره صفحه مدیریت شهــــری، وحید صلواتی مدیر پارک طبیعی شرق اصفهان فعالیت‌ها و اقدامات انجام‌شده در این مجموعه را شرح داد. شهرداری اصفهان پس از انقلاب در قالب برنامه‌های دوره‌ای به اجرای پروژه‌های متعددی در سطح شهر و محدوده حفاظتی شهر اصفهان مبادرت کرده که این اقدامات مؤثر با همکاری نهادها، سازمان‌ها و معاونت‌های مختلف انجام شده است. مجموعه مدیریت پارک طبیعی شرق، خود زاییده همین برنامه‌های پنج ساله شهرداری اصفهان است که به واسطه اینکه قبل از تأسیس این مدیریت، محدوده تعریف‌شده قانونی روستاهای موجود و بطن عرصه‌ها در اختیار اشخاص حقیقی و حقوقی موجود نبوده و وجود ساخت‌و‌سازهای غیرقانونی و تخریب و تصرف اراضی در این محدوده از شهر اصفهان، نیاز به نظارت همه‌جانبه داشته است، بنابراین مدیریت شرق با اهداف زیر تشکیل شد:
حفظ اراضی کشاورزی، باغ‌ها و فضای سبز موجود و گسترش آن ؛ برنامه ریزی و تأمین منطقه تفریحی و گردشگری.
تأسیس مدیریت پارک طبیعی شرق و کمیته عالی
از سال 1367 با پیگیری شهرداری و از طریق اداره کل منابع طبیعی استان، حدود 2400 هکتار از اراضی در اختیار شهرداری قرار گرفت. همچنین برای کاشت 700 هکتار درخت در آن اقدام و حفظ و نگهداری آن بر عهده مناطق مرتبط شهرداری گذارده شد. با توجه به وسعت و حساسیت این محدوده، سال‌ها بعد، مدیریت کلان شهرداری برای ایجاد مدیریت مستقل مشابه «مدیریت ناژوان» جهت پیگیری امور و نظارت این محدوده، تصمیم‌گیری کرد.بدین ترتیب این مدیریت در سال 1384 به منظور حفاظت از اراضی و املاک متعلق به شهرداری اصفهان به مساحت 2400 هکتار برای عرصه اکولوژکی (پارک طبیعی) و پهنه سبز با قابلیت‌های زیست‌محیطی و گردشگری طبیعت‌محور و حمایت از طرح‌های مشارکتی جهت احداث پروژهای شاخص در محدوده پروژه پارک طبیعی شرق، تأسیس شد.
در سال 1386 طرح جامع سامان‌دهی اراضی شرق توسط مشاوران بافت شهر در محدوده 3400 هکتاری به عنوان طرح راهبردی و فرادست تهیه شد و مقرر شد هرگونه تصمیم‌گیری یا تغییر یا اقدام از طریق شهرداری مناطق یا سازمان و شرکتهای وابسته از طریق این مدیریت و تصویب در کمیته عالی پروژه پارک طبیعی شرق با حضور اعضای ثابت متشکل از: 1. معاونت خدمات شهری (ریاست کمیته عالی) 2. معاونت مالی اداری 3. معاونت عمران 4. معاونت شهرسازی و معماری 5. مناطق 4 و 6 و 15 و مدیریت پروژه پارک طبیعی شرق، بررسی و تصمیم‌گیری شود.
پروژه شرق اصفهان از شمال به میدان میوه و تره‌بار، از شرق به باغ‌رضوان، از غرب به ارغوانیه و از جنوب به بلوار رضوان و آبشار سوم منتهی می‌شود.
پارک شرق کمربند سبز اصفهان
«کمان‌ها» یا «کمربند سبز» قطعات جداگانه‌ای از فضای سبز در حاشیه شهرهاست که به صورت نوار سبز مشتمل بر درختان و درختچه‌ها تشکیل شده که به دور شهرها کشیده شده و دارای کارکرد چند‌جانبه‌ای از قبیل حفاظت و جلوگیری از گسترش بی‌رویه شهرها، تلطیف هوا، غربال گرد و غبار، تحدید شهر، خاصیت تفرجگاهی، ضربه‌گیری اراضی درونی شهرها، مقابله با پدیده حرارت جزیره‌ای، افزایش محصولات زراعی و بادشکن است و به صورت کمربندهای سبز محاط‌کننده، کمان‌های سبز و محورهای سبز دیده می‌شود که مورد اول شناخته‌شده‌تر است و به صورت یک بخش کاملا پوشش‌دهنده فضای پیرامون شهرها عمل می‌کند و در واقع جایگزین مناسبی برای برج و باروها یا دروازه‌های شهر قدیم است.
وضعیت پارک طبیعی شرق
عرصه 2400 هکتاری تحت مالکیت شهرداری در شرق اصفهان، شامل پارک خانواده 244 هکتار، پارک کوهستانی 352 هکتار، پارک طبیعی 969 هکتار، پارک حفاظتی 617 هکتار و پردیس علم و فناوری 223 هکتار است، در مجموع تاکنون 700 هکتار فضای سبز جنگی فعال و 40 هکتار پارک کوهستانی اشراق احداث شده که به عنوان مرکز تفریحی پس از پارک کوهستان صفه پیش‌بینی شده است. بدین ترتیب فضای سبز شرق (به احتساب باغ رضوان و میدان تره‌بار 1000 هکتار فضای سبز)، یک‌سوم فضای سبز در اختیار شهرداری را شامل می‌شود که خود مبین سهم عمده و ویژه مدیریت پارک شرق خواهد بود. تعداد کل درختان پروژه شرق با آماربرداری از طریق تصویربرداری هوایی با به‌روزترین تکنولوژی انجام و تعداد 301هزار اصله درخت و از سویی گونه‌ها، آسیب‌ها، تشتک‌های خالی و... شناسایی شد.
گونه‌های غالب پارک جنگلی شرق
کاشت درختان با مطالعات کارشناسان سازمان پارک‌ها و فضای سبز و متناسب با اقلیم منطقه صورت‌گرفته از جمله: کاج، زیتون، سرونقره‌ای، زبان‌گنجشک، عرعر، توت، ارغوان، نوش، اقاقیا، بُته، داغداغان، بلوط زاگرس، اکالیپتوس، انار، انجیر و...انجام می‌گیرد.
منابع تأمین آب شرق
منابع آب در ابتدا از چاه‌های شهرداری و شخصی، کانال آب گورت جهت صحرای انقلاب و کانال جی‌شیر و تأسیسات ارغوانیه بود، با توجه به کاهش آب و ضرورت استفاده پساب از تصفیه‌خانه جنوب و در صورت نیاز پساب سپاهان شهر و از طریق لوله 500 از مسیر پمپاژخانه «فیزادان» تا منبع ژئوممبران در شرق، منتقل و تأمین شده است.
موقعیت استراتژیک شرق
اهمیت توجه، حفظ و گسترش این مدیریت با توجه به آلودگی‌ها و توسعه این منطقه از جمله: ریزگردها و پیشروی کویر از منطقه سگزی، افزایش حجم عبور‌ومرور با توجه به قرار گرفتن پروژه‌های شاخص «نصف‌جهان» یکی از بزرگترین طرح‌های عمرانی ملی در شهر اصفهان، مشتمل بر پنج پل (در مدیریت فعلی با سرعت و دقت در حال انجام است و پیشرفت خوبی داشته است)، سالن بین‌المللی اجلاس و همایش‌ها، نمایشگاه بین‌المللی بازار گل و گیاه، میدان مرکزی میوه و تره‌بار، آرامستان باغ رضوان، دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان، شهرک صنعتی، شهر بازی، بیمارستان فارابی، کارخانه بازیافت، قرارگیری این منطقه در حد فاصل سه حوزه مسکونی اصفهان، منطقه 15 (خوراسگان)، بهارستان و تراکم جمعیت به علت ایجاد واحدهای مسکونی همانند شهرک الهیه، ارغوانیه مجتمع مسکونی کارکنان شهرداری، روشن‌دشــت، شهــرک زایــنده‌رود، اهمیت، حفظ و گسترش این پارک اکولوژیکی را بیش از پیش مشخص می‌کند.
آلودگی‌های شرق اصفهان
این محدوده به سبب جاده اصلی برون‌شهری و ارتباط پیوسته با حوزه‌های سکونتی وجود بادهای غالب در فصل تابستان از سمت شرق به غرب اصفهان و وجود ریزگردها، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ علاوه بر این، استقرار عرصه‌های خدمات شهری شامل: کارخانه بازیافت و تولید کمپوست، محل دفن زباله و انباشت نخاله و مصالح ساختمانی، گـــورســـتان، کـــارگـــاه‌هـــای صنـــعتی، کارخـــانه‌های آسفالت، معدن شن، ماسه، معادن و کوره‌های گچ و... متعلق به اشخاص و ارگان‌ها و رهاسازی و خروجی تصفیه‌خانه جنوب اصفهان در داخل رودخانه زاینده‌رود به عنوان محدوده‌ای پرازدحام، آلوده شده و آلوده‌کننده خود عامل منفی در توسعه متوازن شهر اصفهان در آمده است. البته این مدیریت برای بهبود شرایط موجود، نسبت به تعطیلی کارخانه‌های آلاینده از بدو تأسیس اقدام کرده است.
اقدامات مدیریت پارک طبیعی شرق اهم فعالیت‌های انجام‌شده تا خرداد 1400:
تشکیل کمیته راهبردی پارک طبیعی شرق به منظور هماهنگی‌ها و کارشناسی پروژه‌ها و طرح‌های در دست اقدام با هدف تسهیل و تسریع در اجرا و تحقق برنامه‌ها؛ جلسات کارشناسی عمدتا با حضور نمایندگان معاونت خدمات شهری، شهرسازی و معماری، عمران شهری، شهرداری منطقه 4، سازمان پارک‌ها و فضای سبز و سازمان طراحی و فنی مهندسی حسب مورد تشکیل و برگزار می‌شود.
بنا به ضرورت در سال 1398 برای نخستین بار این مدیریت در جهت استفاده از فناوری‌های روز، برای نخستین بار به بررسی، آماربرداری هوایی با دقت بالا، از طریق پهباد از عرصه و فضای سبز جنگل شرق اصفهان و طی چهار ماه با هدف به‌هنگام‌سازی اطلاعات برمبنای GIS، آمار و شناسایی تعداد درختان، گونه‌های موجود، تشتک‌های خالی، گیاهان خشک و نیمه‌خشک، اقدام شد که در عقد قرارداد با پیمانکار به جای آمار تخمینی در محاسبات پس از سال‌ها به آمار دقیق استخراج شده استناد شد که خطاهای جاری اصلاح شد.
دریافت مصوبه تعیین کاربری احداث پارک جنگلی شرق به مساحت 180 هکتار در حریم شهر اصفهان جهت کنارگذر شرق، شهربازی رؤیاها، پردیس اشراق موسوم به محوطه‌سازی کوه نخودی، در شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان اصفهان.
احداث و راه‌اندازی باغ جوان جهت فعالیت‌های فرهنگی‌ورزشی و گردشگری در خیابان مشتاق سوم و تحویل به سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
بررسی و اخذ مصوبات لازم جهت جابه‌جایی نمایشگاه بین المللی اصفهان از محل فعلی در پل شهرستان به محل جدید واقع در اتوبان شرق.
بررسی و اخذ مصوبات قانونی جهت احداث شهر رؤیاها به عنوان یکی از بزرگترین مراکز تفریحی و شهربازی کشور در مساحت تقریبی 20 هکتاری.
بررسی و تصویب جابه‌جایی و تحویل زمین جهت احداث بازار گل و گیاه از خیابان همدانیان به خیابان ارغوانیه جنب باغ تندرستی به مساحت حدود 16هکتار.
تملک، آزادسازی اراضی، طراحی و عملیات اجرایی فاز اول پروژه پردیس کوه نخودی در عرصه‌ای به مساحت حدود 20 هکتار و آغاز عملیات اجرایی گردشگری فاز دوم کوه نخودی (در حال انجام مراحل قانونی جذب سرمایه‌گذار).
طراحی و احداث باغ تندرستی به مساحت حدود 100 هکتار شامل: محوطه‌سازی، فنس‌کشی، تأمین روشنایی، احداث شبکه معابر و جانمایی سکوها جهت کمپینگ خانواده.
اقدامات کاهش منابع آلاینده محیط‌زیست: از طریق توقف صنایع آلاینده کارخانه آسفالت راهیان اسپادانا (مجاورت شهر رؤیاها)، معدن شن و ماسه، کارخانه آهک در شرق اصفهان.
تعطیلی کارگاه‌های مقواسازی در جنوب تپه اشرف و تبدیل جایگاه آنها به پارک شهری و ایجاد فضای سبز مناسب، جلوگیری از فعالیت کارخانه رنگ زهره در مجاورت باغ جوان (مشتاق سوم) در حاشیه رودخانه زاینده‌رود، تعطیلی کارخانه شن و ماسه عزیزخانی در دامنه کوه نخودی از طریق مراجع قضایی و تملک آن و تبدیل به پارک اشراق، تعطیلی کارخانه آسفالت راهیان اسپادانا در دامنه کوه نخودی از طریق مراجع قضایی و تملک آن و تبدیل به پارک اشراق و... اشاره کرد.
تملک زمین منبع آب فیزادان جهت احداث سیستم آب‌رسانی به فضای سبز شرق.
تملک و آزادسازی اراضی در مجاورت دفتر مدیریت پروژه شرق، شامل باغ بهشتی، اراضی کشاورزی و خانه‌های متروکه جنب تپه اشرف و موزه فردوسی (که احداث آن متوقف شد).
اخذ مصوبات لازم جهت ایجاد دوربرگردان اتوبان شرق و احداث آن و همچنین احداث بلوار رضوان جهت دسترسی آسان به آرامستان باغ رضوان و رفع موانع موجود در اجرای طرح با هماهنگی سازمان انرژی اتمی.
اجرای شبکه آب‌رسانی به طول 5کیلومتر جهت فضای سبز پارک جنگلی پردیس کوه نخودی از ایستگاه فیزادان به سمت منبع ژئو ممبران در کوه نخودی (تخصیص بودجه شهرداری و استانداری اصفهان).
تصویربرداری و تدقیق نقشه‌های ثبتی و تبدیل وضعیت اسناد مشاع به سند شش دانگ و تأمین دلیل در مراجع قضایی و شورای حل اختلاف جهت تثبیت مالکیت شهرداری اصفهان و جلوگیری از دخل و تصرف افراد سودجو.
احداث شبکه آبیاری تحت فشار و استفاده از پساب فاضلاب جهت آبیاری فضای سبز به همراه شبکه انتقال آن از پساب سپاهان‌شهر و پساب تصفیه‌خانه جنوب با عملیات لوله‌گذاری به سمت منبع شهید قوچانی و انتقال به ایستگاه پمپاژ فیزادان و انتقال به سمت اراضی شرق.
بازدیدهای دوره‌ای کارشناسان این مدیریت و هماهنگی و جلوگیری از ساخت‌و سازهای غیرقانونی در محدوده پروژه.
اجرای شبکه تحت فشار فیلتراسیون‌های مربوطه و اقدام لازم جهت تصفیه ثانویه جهت بهبود کیفی آب.
همکاری و هماهنگی با سازمان فــرهــنــگی‌تــفریـــحی جــهت اجـــرای برنامه‌های شاد و مفرح ورزشی و فرهنگی در پردیس کوه نخودی شامل برگزاری مسابقات لیگ استانی اسکیت آلپاین در رده‌های سنی مختلف برای دومین بار در کل کشور و برگزاری همایش کو‌ه‌پیمایی خانوادگی.
بررسی و برگزاری جلسات کارشناسی و بازدید جهت احداث تصفیه‌خانه باغ ارغوان در محدوده باغ تندرستی پیشنهاد سازمان میادین پس از اخذ مجوزات لازم از مراجع ذی‌صلاح.
باتوجه به ضرورت احداث و استقرار تأسیسات و مراکز خدماتی بزرگ و فراشهری در محدوده پارک طبیعی شرق با پیشنهاد سازمان آتش‌نشانی شهرداری اصفهان جهت احداث مرکز آموزش بین‌المللی تخصصی جنوب کشور آتش‌نشانی با واگذاری حدود 6 هکتار از اراضی شرق به این امر موافقت شد.
تعداد درختان این محدوده ۳۰۱ هزار و ۴۶۵ اصله است
ضریب خطای کمتر از 0.5 درصد خطا در ارزیابی صورت‌گرفته از شرق اصفهان نشان می‌دهد تعداد درختان این محدوده ۳۰۱ هزار و ۴۶۵ اصله شامل گونه‌های کاج، انواع سرو، زیتون، توت، اقاقیا، پسته، عرعر، اکالیپتوس است و همچنین تعداد ۳۷ هزار و ۱۸۰ تشتک خالی و حدود سه هزار و ۴۳۰ اصله درخت خشک و نیمه‌خشک نیز در این محدوده شناسایی شده است. آمار به‌دست‌آمده برای بهره‌برداری و برنامه‌ریزی در محدوده فضای سبز و کاشت گونه‌های متناسب با اقلیم در اختیار سازمان پارک‌ها و فضای سبز، مناطق ۴، ۶ و ۱۵ و معاونت برنامه‌ریزی قرار داده شده است.
برگزاری لیگ استانی اسکیت آلپاین برای نخستین بار در اصفهان
برای اولین‌بار در کشور مسابقات لیگ استانی اسکیت آلپاین در دامنه کوه نخودی واقع در فلکه ارغوانیه، کمربندی شرق اصفهان، جنب شهر رؤیاها برگزار شد. پس از بررسی کارشناسی، دامنه کوه نخودی برای میزبانی این رویداد ورزشی، مناسب تشخیص داده شد و فرصت مناسبی است تا ضمن برگزاری لیگ، توجه افکار عمومی و خانواده‌ها به شرق اصفهان معطوف شود. استفاده از ظرفیت بخش خصوصی برای اجرای فاز دوم پردیس کوه نخودی نخستین کوه‌گشت خانوادگی در پردیس اشراق (کوه نخودی) به همت مدیریت پارک اشراق و شهرداری منطقه 4 برگزار شد.
نیم هکتار از عرصه کوه نخودی با استفاده از فناوری گراوسیس درختکاری شد
برای نخستین بار فناوری گراوسیس با استفاده از واترباکس در کوه نخودی در عرصه‌ای به وسعت نیم هکتار به صورت پایلوت به‌کار گرفته شد. پارک طبیعی شرق، حدود یک چهارم مساحت فضای سبز شهرداری اصفهان را شامل می‌شود. این پارک از کارخانه قند و در حاشیه بزرگراه شرق آغاز شده و تا رودخانه زاینده‌رود در منطقه فیزادان و سازمان آرامستان ها ادامه دارد. پارک طبیعی شرق با حدود سه هزار و ۴۰۰ هکتار وسعت، دومین محور گردشگری اصفهان می‌شود. ۵۰ هکتار دیم‌کاری در کمربند شرق اصفهان، انجام شده است.
سال گذشته در محدوده جنگل‌های شرق اصفهان طرح کاشت گونه‌های مقاوم کم‌نیاز به آب اجرا شده است که امیدواریم با بارش نزولات آسمانی شاهد به بار نشستن این نهال‌های دیمی از جمله گونه اسکوپاریا (بادام کوهی) باشیم.
برای کاهش بار پارک کوهستانی صفه و توزیع عادلانه خدمات فرهنگی و اجتماعی، نیاز بود پارک کوهستانی دیگری ایجاد شود که با توجه به ظرفیت‌های بالقوه در شرق اصفهان، پردیس اشراق در پارک طبیعی شرق ایجاد شده است. عرصه دو هزار و ۴۰۰ هکتاری تحت مالکیت شهرداری در پارک طبیعی شرق، شامل پارک‌های خانواده، کوهستانی، طبیعی و پارک حفاظتی و پردیس علم و فناوری است. فضای سبز شرق ۷۰۰ هکتار است که با احتساب میدان مرکزی میوه و تره‌بار و باغ رضوان یک هزار هکتار پارک طبیعی شرق اصفهان را فضای سبز تشکیل می‌دهد. آب فضای سبز این پارک در ابتدا از چاه‌های شهرداری و شخصی، کانال آب گورت و کانال انتقال آب جی شیر تأمین می‌شد که به دلیل کاهش منابع آب و ضرورت استفاده از پساب از طریق پساب تصفیه‌خانه جنوب و پساب تصفیه‌شده سپاهان‌شهر نیز تأمین می‌شود.
کوه نخودی مکان گردشگری در شرق اصفهان
کوه نخودی در کنار میدان میوه و تره‌بار و شهربازی رؤیاها همانند پارک کوهستانی صفه، ظرفیت‌های گردشگری و فضای سبز بی‌بدیلی دارد که با سامان‌دهی و اجرای طرح بوستان اشراق، می‌توان کوه‌نخودی را به مکان گردشگری تبدیل کرد.
همان‌طوری که از ناژوان به عنوان ریه تنفسی اصفهان نام برده می‌شود، پارک طبیعی شرق اصفهان هم می‌تواند از آلودگی‌های منطقه شرق بکاهد. همچنین سالن بین‌المللی و همایش‌ها، نمایشگاه بین‌المللی، بازار بین‌المللی گل و گیاه، میدان مرکزی میوه‌وتره‌بار، شهربازی رؤیاها و کوه‌نخودی در محدوده پارک طبیعی شرق اصفهان قرار دارد.
مرحله نخست پردیس اشراق واقع در کوه نخودی به بهره‌برداری رسید و اجرای مرحله دوم آن در انتظار حضور مشارکت‌کنندگان و انتخاب پیمانکار است. با سامان‌دهی و اجرای مراحل بعدی پردیس اشراق، می‌توان این منطقه را به مکان گردشگری تبدیل کرد.
دو هزار و ۴۰۰ هکتار اراضی شرق اصفهان با ۷۰۰ هکتار فضای سبز در کمربند شرق اصفهان وجود دارد که باعث پیشگیری از ورود ریزگردها به شهر شده است. گراوسیس می‌تواند نگهدار خوبی برای گیاهان و درختان باشد، اظهار کرد: ۵۰ هکتار در کمربند شرق اصفهان دیم‌کاری شده است و برای نخستین بار فناوری گراوسیس با استفاده از واترباکس در کوه نخودی در عرصه‌ای به وسعت نیم هکتار به صورت پایلوت به کار گرفته شد که امیدواریم نتایج مطلوبی داشته باشد.
سامان‌دهی شرق اصفهان باید بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرد البته منطقه4 شهرداری نظارت قابل توجهی بر فضای سبز ایجاد‌شده داشته است؛ همچنین پروژه توسعه شرق در مناطق ۱۵، 4 و 6 درگیر شده که توجه به ایجاد این فضای سبز باعث می‌شود از ورود ریزگردها جلوگیری شود.
وی مهندسی
علم
